( جبران گناه  )

یکى از ارکان مهمّ توبه ، جبران گناه است که موجب شُستن آثار گناه شده و بطور کلى انسان را از رسوبات گناه مى رهاند. از این جبران در اسلام به عنوان (کفّارات و تکفیر) پوشاندن و پاک کردن یاد مى شود. تکفیر در مقابل احباط است ، احباط آنست که انسان با ارتکاب گناه بزرگى ، کارهاى نیک خود را پوچ و بى اثر کند ولى تکفیر یعنى انسان با جبران گناه آثار گناهان سابق را به طور کلى از چهره جان خود بزداید به عبارت روشنتر و واضحتر توبه داراى دو مرحله است :

1 قطع و ترک گناه (پاکسازى ).

2 تقویت جان با اعمال نیک (بهسازى ).

مانند کسى که مبتلاى به بیمارى تب است که درمان او داراى دو بُعد است :

1 خوردن داروى قطع کننده تب .

2 خوردن داروهاى نیروبخش .

تا آثار و ضایعات بیمارى مانند ضعف را از بین ببرد و توبه کننده هم چون مبتلا به بیمارى گناه بوده راه درمانش همچنانکه گفتیم دو مرحله دارد:

اوّل : باید داروى ضد گناه یا ترک تمام گناهان را استفاده کند و خودش را از همه معاصى پاک کند (پاکسازى نماید).

دوّم : باید داروى نیروبخش و تقویت جان را با اعمال نیک و خوب جبران کند و جبران گناهان گاهى به مرحله اى مى رسد که گناهان سابق را تبدیل به نیکیها و حسنات مى کند یعنى نه تنها آثار گناه را از لوح دل مى شوید، بلکه آثار درخشان کارهاى نیک را جایگزین آن مى نماید. به عنوان مثال اگر کسى مدتها پدر و مادرش را مى آزارده و اکنون توبه نموده تنها قطع آزار کافى نیست بلکه باید با شیرینى محبتهاى بى دریغ خود، تلخیهاى دوران آزار را جبران نماید.

خداوند مى فرماید:

وَ یَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیّئَة .( 1)

عاقلان کسانى هستند که با کارهاى نیک و شایسته و خوب و حسنه کارهاى ناشایسته و بدو سیئات را از بین مى برند.

یُبَدِّلُ اللّه سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ (2)

کسى که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد. خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل مى کند.

... اِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَیّئات ( 3)

بدرستى که حسنات و خوبیها، سیئات و بدى ها را بر طرف مى سازد.

در آیه 31 سوره نساء مى فرماید:

اگر از گناهان کبیره اى که از آن نهى شده اید اجتناب کنید از گناهان شما روپوشى مى کنیم .

در آیه 7 سوره عنکبوت مى خوانیم : آن کسانى که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند قطعا از گناهانشان روپوشى مى کنیم .

منظور از گناه را روپوشى مى کنیم یعنى گناهان را محو و آثارى از آن باقى نمى گذاریم .

در سوره آل عمران آیه 195 مى خوانیم :

آنهائى که در راه خدا هجرت کردند و از خانه هاى خود بیرون رانده شدند، و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند، سوگند یاد مى کنم که گناهان آنها را مى پوشانیم .

حضرت رسول (ص ) مى فرماید:

اتَّقِ اللّهَ حَیثُ کُنْتَ، و خالِقِ النّاس بِخُلْقٍ حَسَن وَاِذاعَمِلْتَ سَیّئَةً فَاعْمَلْ وحَسَنَةً تَمْحُوها .( 4)

در هر جا هستى از خدا بترس و با مردم با اخلاق خوب برخورد کن و هرگاه گناهى کردى کار نیکى بعد از آن انجام بده که آن گناه را محو مى کند.

.... مَنْ عَمِلَ سَیِّئَةً فِى السِّرِّ وَمَنْ عَمِلَ سَیْئَةً فِى الْعَلانِیَةِ فَلْیَعْمَلْ حَسَنَةً فِى الْعَلانِیَةِ .( 5)

کسى که در پنهانى گناه کند، پس در پنهانى کار نیکى انجام دهد و کسى که در آشکار گناه کرد پس آشکا را کار نیک انجام دهد.

همچنین امام باقر (ع ) فرمود:

هرگاه نشانه هاى توبه ، از توبه کننده آشکار نگشت ، اوتوبه کننده حقیقى نیست (و آشکار شدن نشانه هاى توبه اینستکه ) آنها را که ادعاى حقى بر او دارند راضى کند، نمازهاى قضا شده اش را اعاده نماید، در برابر مؤ منان متواضع باشد و خود را از طغیان هوسهاى نفسانى حفظ نماید... ( 6)

آقا امیرالمؤ منین (ع ) فرمود:

ثَمَرَةُ التَّوْبَةِ اِسْتِدْراکُ فَوارِطِ النَّفْسِ .( 7)

میوه و آثار توبه جبران ضایعات نفس است .

امام باقر (ع ) فرمود:

ما اَحْسَنَ الْحَسَناتِ بَعْدَ السَّیْئاتِ .(8)

چقدر کارهاى شایسته و خوب ، بعد از گناهان ، شایسته و زیباست .

شخصى از حضرت رسول (ص ) پرسید:

کفاره گناه غیبت چیست ؟

حضرت فرمود: تَسْتَغْفِرْ لِمَنْ اِعْتَبَتهُ .

براى کسى که او را غیبت کردى از خدا طلب مغفرت و آمرزش ‍ کن .( 9)

امام کاظم (ع ) فرمود:

از کفّارات گناه بزرگ ، پناه دادن به انسان پریشان و گرفتار و زدودن اندوهگین از اندوهگین و غمناک است .(10)

امام باقر (ع ) فرمود:

چهار خصلت است که اگر کسى داراى آن باشد، هر چند از سر تا قدمش را گناه فراگرفته باشد، خداوند متعال آن گناهان را به نیکى تبدیل مى کند:

1 راستگوئى . 2 حیاء. 3 خوش اخلاقى . 4 شکر خدا.

پیامبر (ص ) فرمود: بعضى از گناهان است که نماز و صدقه آنها را جبران نخواهد کرد شخصى پرسید: پس جبران آنها کدام عمل است ؟

آن حضرت فرمود: تحمل رنج و اندوه در تحصیل معاش زندگى اَلْهُمُومُ فى طَلَبِ الْمَعیشَةِ ( 11)

شخصى به حضور رسول خدا (ص ) آمد و عرض کرد:

گناهانم بسیار شده اند و اعمال نیکم اندک است . حضرت فرمود: سجده هاى بسیار (یا طولانى ) بجا آور؛ چرا که سجده گناهان را آنچنان میریزد که باد برگهاى درخت را مى ریزد.( 12)

من آن بنده روسیاه توام

زجرم و گنه عذر خواه توام

که بر فضل و عفو تو دل بسته ام

زالطاف غیر تو بگسسته ام

گذشته خطا بوده است کار من

نبوده به شان تو رفتار من

زافعال زشتم به نزدت خجل

ز رسوائیم گشته ام منفعل

بپوشان عیوبم به ستاریت

ببخشاگناهم به غفاریت

به جهل و به کردار زشتم مگیر

به عجزونیازم مرا دست گیر

پی نوشتها:

1-  سوره رعد: آیه 22 .

2-  سوره فرقان : آیه 70 .

3-  سوره هود: آیه 14 .

4-  بحار: جلد 72، صفحه 42 .

5-  وسایل الشیعه : جلد 11، صفحه 382 .

6-  بحار: جلد 6، صفحه 35.

7-  مستدرک الوسایل : جلد 2، صفحه 348 .

8-  وسایل الشیعه : جلد 11، صفحه 384 .

9-  وسائل الشیعه : جلد 15، صفحه 583 .

10-  شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید: جلد 18، صفحه 135 .

11-  بحار: جلد 73، صفحه 157 .

12-  بحار: جلد 85، صفحه 160 .